Tiếng trống múa lân ngoài đình Tân Lân thập thình ngày đêm. Đêm vắng, thỉnh thoảng trong giấc ngủ tôi nghe có tiếng tạch tạch đùng như có tiếng pháo giao thừa từ miệt Hóa An bên kia sông vọng về. Hai năm nay, có lệnh cấm đốt pháo. Cũng quen rồi. Hay ai còn nhớ tiếc, mở băng ghi âm cho đỡ ghiền? Tôi mò ra lan can nhà, cả dòng sông Đồng Nai mờ tối, cái tối cuối cùng của năm. Tết sắp đến rồi. Nhà nào cũng rậm rịch mua sắm. Bà nội tôi mua củ kiệu về, ngâm nước tro. Tôi và ông nội đã sợ: cái thứ kiệu, ăn thì thích, nhưng cắt rễ, cắt cuốn thì mỏi lưng không thể tả.
Thỉnh thoảng tôi bỏ chạy theo ông nội lên gác ba, nhìn thật gần coi bốn củ huệ đỏ nội gọt, tỉa cho nở hoa vào dịp Tết thế nào rồi. Bốn huệ đỏ bị vặt trụi lủi như bốn củ hành Tây, đã phơi bốn nắng gay gắt, giờ đang ủ trong chậu cát. Nhìn kỹ, tôi thấy tám cái mầm hoa bên nách bốn mặt cắt củ huệ đỏ. Mừng quá, tôi khoe cùng nội. Đôi mắt già của nội cũng lấp lánh niềm vui. Nhưng hình như còn ẩn chứa gì đấy, tôi không hiểu được. Tôi có cảm giác hình như nội thương thương bốn củ huệ thế nào ấy. Rồi nội tôi bước đến bụi địa lan, chậu lan hoàn cầu. Dưới gốc cây lan hoàn cầu to cao nhất, thân cây bị nứt đôi, nhú cái mầm hoa bên trong. Nội xuýt xoa vuốt ve thân cây lan hoàn cầu: "Tội nghiệp. Đúng là phải phanh da xẻ thịt mới cho đời một cái hoa Tết". Tôi hơi ngạc nhiên nhìn nội trân trân. Thương hoa mẹ thế, sao nội trồng làm gì? Sao nội lại thích hoa? Tôi đem chuyện ấy nói lại cho bà nội biết. Bà nội im lặng cắt tỉa từng củ cà rốt, củ kiệu, lát lâu sau mới bảo: "ừ, thích thì thích. Thương vẫn cứ thương, cháu ơi!".
Trong ba ngày Tết, lúc nào nội cũng bưng bốn chậu huệ đỏ chưng trên bàn tiếp khách. Nhiều ông khách thích thú, ngắm nghía, gật gù bốn chậu huệ đỏ. Mỗi chậu nở hai cây bông, song song nhau. Mỗi cây bông cho nở một chiếc bông đỏ thắm, xòe rộng, cân đối sáu cánh, có nhụy vàng, trên cánh hoa có tuyết mịn, dày, thoang thoảng hương thơm.
Một ông khách nhà văn bảo: "Ngoài quảng trường, mỗi chậu hai cây hoa thế này, người ta bán năm chục nghìn. Đẹp thật. Cái chính là làm thế nào cho chúng nở đúng dịp ba mươi Tết. Mà phải nở song song hai cây hoa kia". Ông nội thích thú nâng ly rượu thuốc mời khách, nhưng không nói gì. Lát lâu sau, nội tôi mới hỏi ông nhà văn nọ: "Mà độ mồng bốn Tết, ông có đi khai bút ở đâu không? Hay lại lênh đênh trên dòng sông Đồng Nai linh thiêng, đau khổ của ông? - Của tôi? Không phải cũng là của ông sao? Tôi thấy trong đống tác phẩm của ông bên cạnh bốn chậu huệ đỏ nở sinh đôi kia, có đến bốn chục tác phẩm dày cộp ông viết về con sông Đồng Nai, về mảnh đất này cơ mà? Nội tôi trầm ngâm, cười khan: "Đúng. Con sông, mảnh đất này đã cho tôi cảm hứng, tài liệu viết nên trên năm chục tác phẩm, nhiều bộ phim. Đúng. Nhưng cái giá của nó phải trả để có được đề tài cho chúng ta khai thác thì anh, tôi, và nhiều thế hệ sau này không sao hiểu cạn. Phanh da xẻ thịt, rứt từng đoạn ruột... Dưới đáy con sông này, ông có biết ngàn thu yên giấc bao nhiêu mạng người bị kẻ thù chém, bom, chất độc mầu da cam, đập đầu bằng báng súng... Ông có biết còn bao nhiêu mảnh đạn, bom lép nằm dưới đó không? Riêng đoạn sông qua chiến khu Rừng Sác, đã có tám trăm chiến sĩ mãi mãi nằm yên... Mãi mãi...
Tôi thấy hai ông già im lặng, nâng ly rượu thuốc lên chạm môi lại đặt xuống. Tôi đâm ái ngại cho nội, báo cho bà nội đang loay hoay dưới bếp biết. Bà nội tôi vẫn xếp một cách chăm chỉ củ kiệu chua vào đĩa, bảo: "Không sao đâu, cháu. Tết này, Tết nữa, Tết nữa... Rồi vẫn vậy thôi". Tôi bực mình nói nhỏ: "Hay sang năm, giấu biến mấy chậu huệ đỏ, lan hoàn cầu, địa lan. Tại mấy cái thứ đó sinh nở làm cho nội buồn, nhớ...". Bà nội móm mém: "Đâu có được cháu. Làm vậy nội càng buồn". Cả cuộc đời ra đi, giờ ngoài mấy cái chậu hoa ngày Tết, chẳng còn gì cả.
Mồng bốn Tết. Bà nội bảo: Mồng một Tết cha, mồng ba Tết Thầy. Mồng bốn Tết trâu. Tôi lấy giấy vàng bạc, bánh tét dán khắp cây cảnh, sau bếp. Đến gần chậu hoa huệ đỏ, tôi bỗng giật mình. Nội tới ngồi im lặng giữa bốn chậu hoa huệ đỏ. Bốn cây hoa vẫn thẳng đứng trắng muốt, kiêu hãnh nâng mỗi cây một đóa hoa năm cánh vẫn đỏ thắm... Nhưng sao bốn củ huệ, bốn củ mẹ của tám cây hoa kia teo tóp, rệu rã thế nào ấy. Tôi định đặt giấy vàng bạc vào củ huệ mẹ. Ông nội tôi bỗng giật mình, chặn tay tôi lại: "Đừng cháu. Nhìn kìa. Sờ tay vào, cháu sẽ biết thế nào là tình mẹ con". Tôi đưa tay sờ nhẹ vào từng củ huệ đỏ: "Trời, hoàn toàn rệu rã, chỉ cần mạnh tay một tý, các củ huệ mẹ kia sẽ nát bấy".
- Sao kỳ vậy nội?
- Bao nhiêu sức sống, nó đã vắt kiệt để nuôi tám cây hoa đỏ kia để ông cháu mình thưởng Tết. Đèn hết dầu đèn tắt. Nhang hết nhụy hết thơm. Nó đã hy sinh cả cuộc đời nó cho cây hoa, cho hoa.
Rồi ông nội bước đến chỉ chậu hoa lan hoàn cầu, cây địa lan:
- Cháu xem đây. Tất cả mầm hoa đều chui ra từ bụng mẹ... Phanh da xẻ thịt. Rứt ruột đẻ ra... Vậy mà người đời chỉ chú ý ngắm cái hoa, khen hoa, chẳng mấy ai để ý đến cái củ mẹ đã cho cái hoa đẹp ấy.