Làng tôi là một cù lao nhỏ nằm giữa sông Hậu, nhỏ đến nỗi chỉ đi dạo một buổi chiều là hết. Người ta gọi nó là Cồn Te, dài cũng được ba bốn cây số nhưng bề ngang mỏng dính, đứng bờ bên này nhìn thấy bờ bên kia. Có chừng vài trăm nóc nhà nằm rải rác trong các khóm cây um tùm, cây ăn trái lẫn với tre trúc, cây hoang cỏ dại mọc tràn lan, nhiều nhất là cây trâm bầu chẳng ai trồng cũng chẳng dùng được việc gì, cây ô môi tới mùa nở bông đỏ rực vui làng vui xóm, còn trái thì đen xì mốc thếch cứng đến nỗi chỉ có đánh chó là tốt. Dân làng phần đông làm nghề chài lưới, một số ít làm nghề đan lát hoặc làm ruộng, những thửa ruộng nhỏ bằng tấm đệm tới mùa lúa thu hoạch được không đủ cho gà ăn. Nói chung làng tôi là một làng nghèo, tuy gần bên thị xã, đứng bên này có thể nhìn thấy chợ Long Xuyên bên kia với nóc nhà thờ cao vút và tàu ghe đậu san sát bên dưới bến sông.
Vậy mà một hôm có một gánh hát tới diễn tuồng ở làng tôi. Thật là một gánh hát mạt hạng nên mới tới làng này, người ta nói thế. Mấy đêm diễn ở đình làng chẳng có mấy người tới coi, chỉ có đám trẻ chúng tôi chạy rạo ở bên ngoài là nhiều. Vậy mà sau khi diễn xong lại đâm ra vui tưng bừng. ấy là do ông bầu tuyên bố rã gánh, rã ngay tại chỗ, ông sẽ trả đủ tiền cho mấy đêm diễn, quần áo trang phục của ai người nấy giữ coi như cho luôn rồi ai muốn đi đâu thì đi, riêng vợ chồng ông sẽ qua chợ Long Xuyên để đọ giá coi có thể buôn ba khía hoặc mở quán bán cháo lòng được không. Nghe vậy đám đào kép chộn rộn lên. Đi đâu, làm gì ở giữa cù lao như vậy? Nhưng nước tới chân thì phải nhảy, vừa nghe ông bầu tuyên bố xong, chỉ nội buổi sáng đám đào kép mặt mày còn dính đầy son phấn, đã lo bán đổ bán tháo các món áo mão cân đai rồi mạnh ai nấy vẫy tay kêu đò máy người thì qua Chợ Mới, kẻ xuôi xuống cù lao Giêng, kẻ ngược lên miệt Tân Châu, Hồng Ngự. Bọn trẻ chúng tôi được dịp cha mẹ mua rẻ mớ trang phục của đám đào kép, thôi thì mặc sức bận đủ thứ quần áo xanh đỏ chạy rong khắp làng, đứa bận áo long bào của vua, đứa bận áo gấm của công nương, thái tử, có đứa còn bận được chiếc áo thụng đen của Bao Công lúc xử án Quách Hòe, chiếc áo dài tới gối đến khỏi bận quần. Thật là vui, thật là đáng hoan hô gánh hát!
Nhưng có hai người không đi mà xin ở lại với làng, đó là đào Hồng Điệp và kép Hoàng Dương. Kép Hoàng Dương cất một cái chòi ở đầu Côn, tính bề chuyển sang nghề đánh lưới bắt cá hô. Còn đào Hồng Điệp thì được bà chủ quán bán cà-phê cho làm người phụ việc.
Một bữa tôi mò ra chỗ ở của kép Hoàng Dương. Đầu Côn là một khoảng đất nhỏ, nhọn như một cái mũi tàu, thấy rõ nước sông chảy rẽ hai bên. Kép Hoàng Dương đang ngồi chồm hổm ngó xuống sông coi nước chảy. Tôi bước tới làm quen:
- Chú Hoàng Dương diễn tuồng hay lắm!
Chú quay lại nhìn tôi vẻ nghi ngại:
- Mày coi tao diễn hồi nào? ở đâu? Tao đâu có diễn ở đây. Do đào Hồng Điệp bị bệnh nên tao cũng nghỉ diễn luôn. Hai tụi tao luôn luôn diễn có đôi có cặp mà. Mày gặp đào Hồng Điệp chưa?
- Gặp rồi. Đang rửa chén ngoài quán bà Ba.
Thật ra tôi chưa hề được coi kép Hoàng Dương diễn mà chỉ thấy chú ở bên ngoài rạp, hóa trang làm Cáp Tô Văn, mặt xanh, lông mày chổi xể, hai mắt bị bạc nhờ hai cái nắp muỗng gần úp chụp vào trên mi mắt. Chú vừa diễn xong hoặc không được diễn, đang ngồi chồm hổm bày sòng bạc "bầu cua cá cọp" dụ đám con nít tụi tôi lại, vừa lắc rủng rẻng mấy cục "cá cọp" vừa lo chưng tiền chi tiền cho những người thắng, người thua nhưng vẫn lắng nghe kỹ tích tuồng đang diễn bên trong, hễ nghe tiếng hô "quân đâu?", chú liền bật dậy la "dạ" một tiếng thật lớn.
- ừ, tao là kép Hoàng Dương đây - chú thở dài nói - Nhưng thôi mày cứ gọi tao là Sáu Dương cho tiện. Quê tao ở Rạch Giá cùng quê với đào Hồng Điệp. Nhà hai chúng tao ở cạnh nhau. Rồi cùng đi hát chung một lượt, diễn chung một tuồng. Bây giờ lại cùng ở đây, số kiếp như vậy mà.
Tôi nói:
- Nhưng đâu ai bắt chú ở lại đây, những người khác muốn đi đâu thì đi mà?
Chú nạt:
- Mày con nít biết gì, chuyện đi ở của người lớn đâu phải cứ muốn là được. Tốt nhất mày chỉ cho tao chỗ vùng nào có cá hô tao bắt vài con sống qua cơn thắt ngặt này coi!
Chú sắm một chiếc ghe tam bản, mua ít tay lưới rồi cứ thế xuôi ngược trên sông giăng lưới bắt cá hô. Khúc sông làng tôi nhiều cá hô lắm, nhưng chúng ở tận hang hốc nào dưới đáy sâu không thể biết được. Những người già, những khách thương hồ trên sông kể rằng đôi khi thấy con cá hô trồi lên lớn cỡ bằng tấm ván ngựa, vẩy ánh bạc, hai mắt tròn vo bằng hai cái chén, nó quẫy một cái làm mặt sông nổi sóng lên rồi lặn mất. Chú Sáu Dương miệt mài theo dấu từng con cá hô một, có con chú theo cả tháng trời, ăn ngủ luôn dưới ghe, người đen xạm, gầy rạc đi, hai mắt lúc nào cũng mở thao láo để không bỏ sót một lần nào đám cá hô trồi lên. Nhưng đám cá hô tinh thông cứ lẩn tránh chú hoài, chú thả lưới chỗ vụng này chúng đi vụng khác, có khi chỉ lẩn quẩn trong một vụng mà không khi nào lưới bắt được chúng.
Nhưng chú Sáu Dương không hề thất vọng.
Chú nói:
- Đám cá hô này đã thành tinh rồi nhưng tao cũng tu luyện mấy kiếp, không khi nào tao chịu thua nó đâu. Chẳng mấy chốc chú đã thành một người ngư dân hẳn hoi, không còn bóng dáng gì của người kép hát ngày xưa nữa. Đào Hồng Điệp vẫn còn rửa chén bát ở ngoài quán bà Ba, đôi khi được bà sai qua chợ mua đồ đạc. Chú Sáu Dương thỉnh thoảng ghé quán uống ly cà-phê, nói chuyện thời tiết sông nước với những người khách trong quán. Không thấy chú nói chuyện với đào Hồng Điệp, cô ta đi ra vô cũng không ngó gì với chú.
Một bữa có một người khách vui miệng nói:
- ở đây có đào kép đủ cả ta diễn tuồng coi đi.
Đào Hồng Điệp mím môi tỏ vẻ giận, bỏ đi vào trong, chú Sáu Dương thì cười nói:
- Thôi mệt rồi, giang hồ phí sức rồi, giờ lo mần ăn thôi.
Có vẻ chú chẳng còn quyến luyến gì tới chuyện hát xướng nữa. Nhưng rồi một bữa chú tâm sự với tôi:
- Thằng nhỏ này không biết làm người lớn cực khổ như thế nào đâu. Mày có hay ghé quán bà Ba uống cà-phê không? Có thấy đào Hồng Điệp khỏe không? Như vậy đó, con người ta khi đã gắn bó với cái gì, rồi sẽ khổ với cái đó. Tao thương đào Hồng Điệp đã từ lâu lắm rồi, từ hồi ở làng lúc đó cô ta còn nhỏ lắm, vậy rồi ngày tháng trôi qua cho tới bây giờ tao chưa có dịp nào ngỏ lời với đào Hồng Điệp cả.
Tôi nói:
- Chị ấy ở ngoài quán kia sao chú không ra đó nói đi.
- Mày giỏi ra đó mà nói. Nói làm sao? Nói là thương cô ta à? Rồi cô ta không chịu thì sao, nhảy xuống sông chết hả? Mày còn nhỏ không biết chớ chuyện đời khó lắm không dễ như bắt cá hô đâu. Tao đã tính trong bụng rồi, tới chừng thấy chắc đào Hồng Điệp thương tao, tao mới dám nói. Cũng không trễ đi đâu mà vội. Cái chính là đừng cho thằng khác xen vào. Mày rảnh rỗi ra ngoài quán canh chừng giùm tao. Tại tao thương đào Hồng Điệp quá nên mới theo gánh hát chớ tao có biết hát hò gì đâu, nhưng rồi cố gắng tập tành tao cũng hát được, và khi được diễn chung với đào Hồng Điệp tao hát hay hơn gấp bội. Chuyện của chúng tao coi bộ cũng xuôi chèo mát mái lắm, biết đâu lúc được thành đào chánh kép chánh rồi thì cũng nên vợ nên chồng, nào ngờ trúng nhằm cái gánh hát mắc dịch chưa chi mà đã rã banh.
- Rồi chú tính sao?
- Tính gì? Thì tao đi câu cá hô đây còn tính gì nữa? Nhưng đào Hồng Điệp tao biết chưa yên đâu, cô ta còn ôm ấp nhiều mộng tưởng lắm. Do vậy tao bàn với mày như thế này...
Chú Sáu Dương vẫn quần với bầy cá hô. Có một lần chú thả lưới trúng được một con cá hô lớn lắm nhưng nó cứ quẫy hoài dưới nước, chú bèn lặn xuống rồi đôi bên quần nhau ở dưới đó, nước sôi lên sùng sục, thấy có vây cá nổi lên rồi lại thấy có máu nữa, cuối cùng rồi chú trồi lên tay cầm lưới rách bươm, mặt mày mình mẩy trầy xuể, chú đưa tay lau máu chảy ra, nói:
- Thôi tha nó phen này, coi như tao rộng nó dưới sông vậy thôi.
Rồi chú bảo tôi:
- Mày ra quán nói chuyện với bà Ba đi.
- Nói gì?
- Vậy chớ tao dặn mày như thế nào? Phải nói đúng lời tao dặn, không được sai một tiếng. Đi lẹ đi. Tôi chạy ra quán nói với bà Ba:
- Bà Ba ơi, chú Sáu Dương nói là bà để thư thả chú sẽ chuộc chị Hồng Điệp ra.
Bà Ba cười hỏi:
- Chuộc bằng gì?
- Bằng cá hô. Chú nói sẽ đền bà một con cá hô hai trăm ký không thiếu một gờ ram.
- Biểu nó ra đây.
Hơn tháng sau chú Sáu Dương bắt được một con cá hô thật lớn, chú để nó nằm chật lòng chiếc ghe tam bản chèo thẳng ra quán bà Ba. Con cá hô được đặt nằm ngay ngắn chính giữa quán, người bu lại coi rất đông, trầm trồ chỉ trỏ. Chú Sáu Dương chọn một góc ngồi kêu ly cà-phê uống. Con cá hô há miệng ngáp ngáp, đập đuôi lạch bạch mấy cái rồi nằm yên mở to mắt nhìn mọi người. Đào Hồng Điệp đi ra vô, không ngó con cá hô, cũng không ngó chú Sáu Dương.
Một lúc sau bà Ba chủ quán đi ra kéo ghế ngồi trước mặt chú Sáu Dương nói:
- Vậy là con cá hô này đây hả? Mày đem nó ra để chuộc con Hồng Điệp đó hả?
Chú Sáu Dương cúi xuống với ly cà-phê, không đáp. Bà Ba nói tiếp:
- Nhưng mày chuộc cái gì? Tao nuôi con Hồng Điệp thương yêu còn hơn con đẻ, mắc mớ gì mày phải chuộc? Mà mày nuôi nổi nó không? Thôi mày trả tiền ly cà-phê rồi về đi, còn con cá hô tao sẽ xẻ thịt bán rồi trả tiền mày sau.
Chú Sáu Dương chèo ghe ra về còn bà Ba xẻ thịt con cá hô bán lấy tiền dẫn đào Hồng Điệp qua chợ mua sắm đủ thứ quần áo đồ đạc, rồi mấy ngày hôm sau lại dẫn đào Hồng Điệp qua đó nữa không biết để làm gì.
Chú Sáu Dương nằm khoèo ở nhà gác tréo chân nói với tôi:
- Thằng nhỏ mày góp ý với tao coi, tao phải làm sao đây?
Tôi nói:
- Tốt nhất chú cứ lo bắt cá hô thật nhiều bán lấy tiền cất một cái nhà thật lớn rồi rước đào Hồng Điệp về đây ở.
Chú thở dài:
- Như vậy nên chăng?
- Nên lắm - Tôi đáp - Hay chú muốn để đào Hồng Điệp rửa chén hoài ngoài quán?
- Rửa chén thì tao không muốn rồi, nhưng về đây ở thì... - Chú lắc đầu tỏ vẻ khó xử - Thôi chuyện đó để tính sau, giờ mày nghĩ giùm tao coi mấy hôm rầy bà chủ quán đưa Hồng Điệp qua chợ làm gì vậy?
- Có thể bà ấy giới thiệu đào Hồng Điệp với mấy gánh hát.
- Có thể như vậy chăng?
- Có thể lắm.
- Vậy thì được, Hồng Điệp cần phải lo sự nghiệp, còn tao thì lo bắt cá hô, như vậy cũng hợp tình lắm.
Quả nhiên bà chủ quán chạy chọt thế nào mà sau đó đào Hồng Điệp được vào hát cho một gánh hát bên chợ, gánh hát nhỏ thôi và Hồng Điệp cũng chỉ đóng vai phụ, nhưng như vậy cũng là điều mừng rồi. Còn hơn là rửa chén ngoài quán. Chú Sáu Dương nghe tin vậy thì vui lắm. Tôi lúc đó đã qua học bên chợ rồi và chú dặn tôi thường xuyên theo dõi để báo cho chú biết tin tức về đào Hồng Điệp, rằng cô ta đang diễn tuồng gì, sắm vai nào, bận quần áo son phấn ra sao. Và rồi tối đến tôi nghe tiếng chú hát vang vang trên sông, thường là lời hát của một vai diễn nữ nên tôi đoán đó là lời hát trong vai diễn của đào Hồng Điệp:
Chàng ơi, phận thiếp đành bạc mệnh
Chốn loan phòng gãy gánh đường tơ
Suối lệ ngập tràn nát cánh hoa rơi
Ôi lang quân ơi, lang quân ơi
thiếp xin đành lỡ hẹn
Lại có một hôm chú hát nguyên cả một tuồng, khi đóng vai này khi đóng vai khác, tới vai một người chinh phụ giọng hát của chú ngân dài hơn hết thảy.
Chờ ai, chờ ai vắng bóng.
Tiếng trống xa đưa như là
chiếu triệu chồng ta
Chống gian biên người có biết
có hay chăng là
Một hôm tôi về báo cho chú một tin:
- Chị Hồng Điệp đóng được vai chính rồi, có hình treo ngoài cửa rạp hát.
Chú trố mắt nhìn tôi:
- Hình như thế nào?
- Không đẹp, là do bị nước mưa làm lèm nhèm. Nhưng coi cũng giống lắm.
- Nhưng đóng với kép nào?
- Không biết, người ta chỉ vẽ hình quảng cáo thôi mà.
Chú Sáu Dương trầm ngâm suy nghĩ. Hôm đó chú bắt được một con cá hô lớn. Con cá hô đang giương mắt nhìn chú. Chú cũng nhìn lại con cá hô. Rồi chú nói:
- Được rồi, để tao qua đó coi thế nào.
Chú không đi một mình mà đem con cá hô theo. Theo lệ thường cá hô bắt được người ta xẻ thịt bán ngay tại chỗ. Chú Sáu Dương cũng làm đúng như vậy. Nhưng chú lại chọn đúng ngay trước cửa rạp hát, dưới tấm hình của đào Hồng Điệp mà xẻ thịt con cá hô ra bán. Chú gõ lanh canh con dao, cất tiếng chào mời người đi qua đường, ban đầu mời mua thịt con cá hô, sau tới mời mua vé xem hát. Rồi chú lại còn hát ứng khẩu tại chỗ một bài hát lời lẽ có nói tới chuyện món ăn cá hô lẫn với chuyện một công nương nào đó vì bị phụ tình mà phải quyên sinh, hồn phiêu diêu nơi chín suối.
Rồi chú ra về lòng vui khấp khởi, chú rủ tôi đến nhà ăn cơm và bắt tôi thức khuya để nói chuyện.
- Mày không biết đào Hồng Điệp đóng tuồng hay như thế nào đâu. Do đẹp người đẹp nết nên đào Hồng Điệp đóng rất giỏi trong vai các công nương quyền quý, các người yêu của hoàng tử cũng như vai cô Tấm cô Cám, các người hầu trong cung, bà mệnh phụ cùng cô gái quê, các người vợ không bao giờ cưới...
- Vậy là đóng được hết thảy hả?
- Đóng được hết. Chỉ sợ soạn giả không viết kịp tuồng thôi. Tao nhớ lần Hồng Điệp đóng vai người thiếu phụ Nam Xương, Hồng Điệp ngồi bên khung cửi vừa dệt vải vừa cất tiếng khóc, cô ta cứ khóc hoài đến nỗi tao đóng chung tuy vai tao không khóc tao cũng phải chảy nước mắt...
Tôi ngờ rằng chú Sáu Dương có sự nhầm lẫn nào đó, nhưng tôi không rành được mấy về chuyện tuồng tích nên không thể biết đích xác được. Vả lại chú Sáu Dương vốn coi chuyện tuồng tích với chuyện cuộc đời là một, chuyện lầm lẫn giữa cái này với cái kia nào có quan trọng gì.
Không biết sau lần bán cá hô gánh hát có bán được thêm vé không, nhưng chú Sáu Dương lấy làm hào hứng "phát huy chiến quả", những lần bắt được cá hô sau đó chú đều đem qua chợ bán, cũng xẻ thịt ngay trước cửa rạp hát, dưới hình đào Hồng Điệp, đến nỗi gần như người thị xã đều biết mặt chú, tuy không ai biết chú là kép hát ngày xưa, tên Sáu Dương cũng không ai biết, người ta chỉ gọi chú là "Ông Cá Hô".
Tôi lớn lên và cuộc sống bắt đầu có những bận rộn, vướng mắc riêng, chú Sáu Dương lại già đi nên quan hệ của chúng tôi cũng thưa thớt dần. Một bữa chú cho người gọi tôi lại nói với vẻ phiền lòng:
- Nhỏ à, nghe tao hỏi điều này...
Tôi nói:
- Cháu lớn rồi chú à, cháu đã học trung học rồi.
- Cũng không lớn hơn ai đâu - chú nói giọng hơi buồn buồn - Mày ráng suy nghĩ tiếp giùm tao coi, chớ mày đi học để làm chi. Mày thấy coi chẳng lẽ tao đi bắt cá hô hoài hay sao. Không làm chuyện gì để nở mày nở mặt được hay sao?
- Vậy ta thử bàn coi.
- ừ ta bàn đi. Nhưng mày ngồi ngay ngắn lại cái đã, học sinh trung học không có kiểu ngồi như vậy.
Dạo đó ở tỉnh tôi có lệ tổ chức đua ghe hằng năm vào mùa nước lên, do các quan chức ở tỉnh bày ra nhưng các vị thường chỉ tham dự cho lấy lệ, sau đó cuộc vui là của dân chúng với nhau. Khúc sông được chọn làm lộ trình đầu là khúc sông chú Sáu Dương thường thả tới lui để bắt cá hô. Có lẽ do vậy chú nghĩ mình hiểu khúc sông ấy, có thể chiến thắng nó. Chú tìm đến một đội đua xin tham gia, làm chân giữ lái rồi sau đó không màng gì tới chuyện câu cá hô nữa, suốt ngày cùng đám thanh niên tập bơi, tập gõ phèng la, hò hét inh ỏi.
Ngày đua đã đến, đúng vào ngày rằm tháng bảy, nước dâng tràn bờ, từ sáng sớm người đi coi bu đông nghẹ ở bờ sông. Dưới sông các ghe đua sắp thành hàng ngang, các tay bơi quần áo xanh đỏ ngồi đều tăm tắp, ghe được sơn phết thành hình rồng rắn, mũi ghe vẽ hình con cá đầu ngẩng cao lên. Trên khán đài, các quan chức của tỉnh ngồi đủ cả, lại thấy có đào Hồng Điệp ngồi trên đó nữa. Thường là như vậy, những khán đài danh dự do tính chất tôn nghiêm và xa xỉ của nó, để có đủ mầu sắc người ta thường chọn giới văn nghệ ngồi chung với những quan chức Nhà nước, kiểu như anh hề đi chơi với nhà vua hoặc anh nhà văn đi ăn cơm với vị tổng thống. Đào Hồng Điệp không mấy nổi tiếng ở chợ tỉnh nhưng vì diễn lâu năm nên cũng được nhiều người biết tiếng, và vì về sau này do đã lớn tuổi chị ít diễn hơn, thay vào đó chị tăng cường hoạt động xã hội, dự các cuộc lễ hội cũng những việc khác như đi phát chẩn cho người nghèo, trồng cây ở nghĩa trang hoặc phất cờ các cuộc đua xe đạp. Đào Hồng Điệp ăn bận sang trọng, người hơi mập ra, quần áo tỏa mùi dầu thơm ngào ngạt. Lại thấy đội chiếc nón kiểu kỳ lạ rất rộng vành, chị nghiêng đầu bên này bên kia nói chuyện với quan tỉnh trưởng, tỉnh phó ngồi hai bên, vành nón cạ cạ vào cổ hai vị khiến họ bị nhột cức cười rúc rích luôn.
Đúng chín giờ, vào lúc con nước nhửng (con nước đứng lại giữa dòng và lớn), phát súng lệnh nổ, các tay bơi cùng lúc ấn mái dầm xuống nước, các ghe đua rướn lên dần dần tăng tốc. Mặt sông nổi sóng, tiếng reo hò, tiếng gõ phèng la vang dậy cả một khúc sông. Chiếc ghe đua của chú Sáu Dương bơi ở đường đua gần sát bờ, tôi chạy theo để động viên, cổ vũ chú: "Ráng lên chú Sáu ơi, có chị Hồng Điệp coi chú đua trên khán đài kìa". Chú không hề nhìn lên, hai tay chú ghìm chặt tay lái, mắt nhìn thẳng về phía trước, chiếc khăn rằn cột trên đầu sút xổ bay xõa về phía sau. Lúc đến ngay trước khán đài, tôi nhìn thấy Hồng Điệp đưa tay chỉ chiếc ghe chú Sáu Dương nói gì đó với vị quan chức ngồi kế bên. Chị giới thiệu chú Sáu Dương với vị quan kia chăng? Nhưng giới thiệu như thế nào? Tôi vẫn chạy theo chiếc ghe của chú Sáu Dương, ghe càng lúc càng tăng tốc khiến tôi bị vấp té nhiều lần, nhưng rồi tôi vẫn lồm cồm bò đứng dậy chạy tiếp. Có cảm giác như thân thể tôi lúc đó đã hòa nhập vào chiếc ghe, và bước chạy của tôi cũng tiếp sức được cho chú Sáu Dương. "Ráng lên chú Sáu ơi, gần tới mức ăn thua rồi", tôi hét đến khản cả cổ, và chiếc ghe của chú Sáu Dương cũng rướn lên, so kè với mấy chiếc ghe đi đầu. Còn hai trăm thước, rồi một trăm thước. Tiếng thét của tôi bị át mất trong tiếng la thét của hàng nghìn người đi xem càng lúc càng đổ xô thêm ra chật cả bờ sông. Còn năm chục thước! Chiếc ghe của chú Sáu Dương bỗng rướn tới thêm nữa, dần dần nhô cao lên trước chiếc ghe đi đầu. Tôi hét: "Mình ăn rồi chú Sáu ơi! Hoan hô chú Sáu!" Ghe của chú Sáu Dương bứt ra đi càng lúc càng bỏ xa chiếc ghe đi kế bên. Tôi tốc chạy đến trước khán đài, đưa hai tay cao lên, và quay nhìn lên chỗ đào Hồng Điệp. Chị đang ngồi sát vào vị quan ngồi kế bên, cánh tay trắng nuột có những ngón tay mầu hồng gần như choàng qua cổ ông ta, tay kia thì đang chỉ trỏ cười nói cái gì. Ghe của chú Sáu Dương đang từ xa lao tới, như vũ bão, mũi ghe hình đầu con cá nhe răng ngẩng cao lên trong niềm hân hoan đón chờ chiến thắng. Nhưng rồi tất cả bỗng sụp đổ. Chú đã nhìn lên khán đài và thấy cái gì chăng? Còn cách mức không đến hai chục thước, chiếc ghe của chú bỗng quẹo ngang, nhảy chồm lên như không hiểu chuyện gì xảy ra rồi chúi mũi xuống, chìm lỉm.
Chú Sáu Dương lóp ngóp lội lên bờ, người ướt sũng, buồn rầu nói với tôi:
- Tao bị trật tay lái, bậy quá!
Tôi an ủi chú:
- Thôi không sao, mình chờ cuộc đua năm sau. Chị Hồng Điệp nhắn muốn gặp chú kìa.
Chú liếc nhìn tôi:
- Gặp chi vậy?
- Không biết chị ấy bảo chú đến quán...
- Mày đi với tao chớ?
Hai chúng tôi đến quán ngồi đợi rất lâu mới thấy đào Hồng Điệp ra tới. Chị vén áo đi vào quán chọn một chiếc ghế ngồi xuống ngó hai chúng tôi rồi ngó chung quanh quán như muốn quan sát, tìm hiểu cái gì. Chú Sáu Dương bận quần cụt, áo thun, bộ đồ đua ghe rẻ tiền loang mầu lem luốc cả, chú thấy ngượng và cũng vì lạnh cứ ngồi co lại. Chú nói, không dám ngẩng mặt lên:
- Em Hai khỏe không? Lâu nay có được tin gia đình không? Em Hai ăn cái gì đi, hồi sáng tới giờ bận coi đua ghe chắc em Hai đói bụng rồi.
Hồng Điệp cười nói:
- Anh Sáu cũng ăn cái gì đi, ăn vô cho nó bớt lạnh. Trời ơi, còn nhỏ nhít gì nữa mà anh Sáu đi đua ghe chi vậy? Lại còn bị chìm ghe nữa. Tôi đã nói rồi cái số của anh Sáu luôn xui xẻo mà.
Chú Sáu Dương mệt quá không ăn được, chỉ kêu cho tôi tô hủ tiếu với chai nước ngọt. Hồng Điệp cũng ăn một tô hủ tiếu rồi ăn thêm rất nhiều trái cây và uống một ly sữa đầy. Chị nói:
- Anh Sáu để tôi trả tiền cho nghen!
- Không, để tôi trả - Chú Sáu Dương nói -
- Tôi mới bán được con cá hô.
- Anh Sáu làm ăn khá không?
- Cũng khá.
- Có vui không?
- Cũng vui.
Không còn chuyện gì để nói nữa, chú Sáu Dương chào từ giã đào Hồng Điệp dẫn tôi ra về. Tôi tưởng chú buồn vì bị chìm ghe, và vì cuộc gặp gỡ ngắn ngủi với đào Hồng Điệp, nào ngờ chú lại đâm vui vẻ.
- Mày thấy đào Hồng Điệp ra sao? Cũng còn "tươi" quá hả? Là do đào Hồng Điệp biết chăm lo con đường nghệ thuật của mình. Đó mày thấy không, cô ta chỉ dám ăn trái cây để giữ cho da dẻ được mịn màng. Chứ còn ăn uống ẩu tả như tao với mày thì chỉ có nước đi câu cá hô.
Một dạo bọn lính kéo về chợ tỉnh nhiều quá. ấy là do hết hiệp định đình chiến bọn giặc lại muốn gây sự nữa nên cho lính đi càn bố, ban ngày chúng lùng sục trong các làng xã tối kéo về ngủ ở chợ đi nhậu nhẹt quậy phá ở các quán xá, các rạp hát. Rạp của đào Hồng Điệp cũng chịu chung tai họa ấy. Cứ mỗi đêm diễn chúng kéo đến dàn hàng ngang đi vào không mua vé gì cả, ngồi ghế sau gác chân lên ghế trước vừa uống rượu hút thuốc vừa ném gạch đá lên sân khấu hò hét huýt sáo cho đến tan hát kéo ra đứng chờ ở cửa đón các đào hát ra sau giở trò níu kéo, tán tỉnh bằng nhiều trò rất thô tục.
Tôi về kể lại chuyện đó cho chú Sáu Dương nghe và chú cau mặt hỏi tôi:
- Vậy tính sao đây?
- Đâu biết tính sao - Tôi đáp - Tụi lính đông quá lại có súng, mình đâu làm gì nó được.
Chú cúi đầu ngẫm nghĩ:
- ừ mình chẳng có súng đâu mà bắn lại tụi nó. Nhưng chẳng lẽ lại chịu thua?
Mấy ngày sau đó chú Sáu Dương có vẻ trầm ngâm suy nghĩ, ít cười nói, cá hô bắt được cũng không đem qua chợ bán. Đã tới ngày cận Tết rồi các gánh hát đáng lẽ tranh thủ tăng suất hát gấp đôi gấp ba thì lại đóng cửa rạp im ỉm hoặc chỉ hát cầm chừng. Nhưng như vậy cũng không được với bọn lính, chúng kéo ra cho chúng gặp mặt:
- Sao, đào kép mà không diễn tuồng à? Cũng như lính tráng tụi tôi không đi đánh trận vậy hả?
Một buổi chiều tôi đi học về ghé qua nhà không thấy chú Sáu Dương đâu cả, chạy ra quán thì bà Ba nói:
- Nó chèo ghe đi qua chợ rồi, mày đi theo nó lẹ đi!
Tôi tức tốc nhảy xuống đò đi qua chợ. Trời đã tối, chợ đã lên đèn. Tôi đến trước cửa rạp hát thấy có người bu đông nghẹt. Một tốp lính đứng vòng quanh chú Sáu Dương đứng chính giữa. Một tên lính hỏi:
- Mày là thằng nào?
- Tôi là người bắt cá hô - chú đáp.
- A, thằng cá hô mày nghe đây - Tên lính cười sằng sặc nói - Chuyện lặn ngụp dưới nước bắt cá hô là chuyện của mày, còn chuyện đi coi hát là chuyện của tụi tao. Mắc mớ gì mày mà mày xía vô hả? Hay mày muốn giành mấy con đào hát với tụi tao?
- Tôi không giành giựt gì hết - Chú nói - Nhưng mấy ông hãy để yên cho người ta hát.
Tên lính càng cười lớn:
- Trời ơi đào hát là để cho mọi người mà, chớ chẳng lẽ đem giấu trong buồng? Thôi được rồi, chúng ta phải tính cho xong chuyện này. Mày muốn chơi theo kiểu nào?
- Mấy ông có súng mà, bắn chết tôi lúc nào chẳng được.
- Súng thì tụi tao không bắn rồi - Tên lính nói- Nhưng tụi tao sẽ bắn chết đứa nào nhảy vô can vụ này. Mày chơi chớ?
Chú Sáu Dương đưa mắt ước lượng đám lính đứng chung quanh:
- Được rồi. Nhưng tay không chớ?
- Dĩ nhiên rồi.
Tôi đứng ngoài hét lên:
- Không được đâu, chúng đông lắm chú Sáu ơi!
Một tên lính đã chẹn lấy cổ tôi, bụm miệng tôi lại. Chú Sáu Dương không nghe tôi nói, bàn luận kỹ với đám lính:
- Từng người một nghen, hết người tay tới người khác. Ai có cà rá hoặc đồng hồ cũng phải gỡ ra hết.
Tên lính đầu tiên là một tên lính say nên chú Sáu Dương dễ dàng đấm trúng mặt nó. Nó té sấp xuống mặt đường, nước mũi lẫn với máu chảy ra lầy nhầy trên mặt đất cát. Tên thứ hai thật dữ dằn mặc dù cũng say nhưng nhảy tới nhảy lui nhanh lẹ như con chồn đen, nó không dùng nắm đấm mà xòe mấy ngón tay có móng nhọn cào cào vào mặt, vào cổ, vào bụng chú Sáu Dương. Chú cố gắng nhảy né tránh nhưng cũng bị trúng mấy vết ở mặt, máu bắt đầu chảy loang. Tôi ở bên ngoài la hét để trợ giúp chú:
- Coi chừng, nó cào ở bụng chú kìa!
Chú đưa tay gạt ngang, nhưng tên lính ranh ma không cào nữa mà chụm mấy ngón tay đâm thẳng vào bụng chú. Chú bị trúng thương, lảo đảo, nhưng thật bất ngờ là hai tay chú đang ôm bụng, chân chú lại vung cao quét một cú đá thẳng vào cổ tên lính, kiểu như người ta dùng phẳn để chém cỏ. Tên lính đổ sập xuống, nằm đè lên tên trước. Tới tên lính thứ ba chú Sáu Dương gần như đã kiệt sức rồi, chỉ lo chống đỡ là chính, tên lính thấy thế liền cứ nhằm chỗ vết thương cũ của chú mà đánh. Chú co người lại dùng hai tay che lấy những chỗ nghiệt, cố tìm cách đeo bám lấy tên lính để nó khó có thể tung những cú đấm từ xa hoặc quật chú xuống đường.
- Mày ra đi, để tao - Một tên lính khác thấy thế liền quát lên, xắn tay áo để lộ những vết xăm hình đen đen vằn vện như mặt quỷ.
Tôi hét lên:
- Không được đâu!
Tên lính lại chẹn lấy cổ tôi:
- Mày bênh hả? Mày là thằng nào, cũng thuộc loại cá hô hả? Vậy thì tao cho chết luôn một thể.
Tên lính xăm mình đánh chú Sáu Dương bằng những cú đấm thẳng vào mặt, vào bụng, vào hai bên cạnh sườn. Chú Sáu Dương ói ra từng bụm máu. Các vết thương ở mặt, ở cổ cũng bật chảy máu ròng ròng. Cả người chú đẫm máu, môi và mắt sưng vù. Tôi giãy giụa lên nhưng tên lính đã lôi tôi ra xa, tôi không còn nhìn thấy gì nữa chỉ nghe tiếng đấm lịch bịch của tên lính vào người chú Sáu Dương, và tiếng chú thét lên, giọng không còn nhận ra nữa:
- Mày đánh chết tao đi!... Không thì tao cũng đánh chết mày!...
Lâu lắm mới có đám quân cảnh tới. Lúc đó chú Sáu Dương đã không đứng được nữa rồi, hai tên lính phải kè chú giải đi. Chú cố quay lại nói với tôi:
- Đừng khóc, nhỏ! Báo với Hồng Điệp là tao bị bắt rồi. Rồi tao sẽ ra tù trở về, tao không cho thằng nào phá đào Hồng Điệp đâu.
Việc chú Sáu Dương bị bắt bị xử tù như thế nào, tôi không được biết, sau đó thời cuộc chuyển biến, tôi ra đi theo con đường của tôi. Nhiều năm sau bao nhiêu chuyện khác xảy ra tôi quên dần câu chuyện của chú Sáu Dương, quên đào Hồng Điệp, chuyện bắt cá hô cùng nhiều chuyện khác của quê hương. Cho tới hơn hai chục năm sau...
Tôi trở về Long Xuyên sực nhớ ra liền đi tìm thăm chú Sáu Dương. Chú vẫn ở chỗ cũ, ngay đầu cồn, khoảng đất tưởng chỉ một mùa mưa lũ là bị cuốn phăng đi nào ngờ vẫn còn hoài với năm tháng.
Chú chống gậy lần đi ra, không nhìn thấy tôi nhưng nhận ra giọng nói của tôi:
- Mày về tới đó hả nhỏ?
Tôi cười đáp:
- Cháu già rồi chú ơi, tóc cháu bạc hết rồi đây nè!
- Cũng không già hơn tao đâu - Chú nói - Nhưng như vậy cũng đã lâu lắm rồi hả? Lâu nay mày sống thế nào? Có vui không? Có chuyện gì buồn không? Có nhớ món canh cá hô không?
Tôi đáp rằng tôi cũng sống như mọi người, chuyện vui buồn cứ lẫn lộn không sao biết được. Rồi tôi hỏi chuyện chú, chuyện đào Hồng Điệp. Thì cũng như vậy thôi, chú đáp chú bị bắt bị tù bị đưa đi khắp các nhà giam, có lần còn bị đưa ra tới Côn Đảo. Rồi hết hạn tù chú bị đưa đi lính, ở lính chú đánh một thằng sĩ quan rồi lại đi tù. Rồi chú lại ra tù, trốn lên vùng rừng núi làm nghề cưa gỗ, sẵn thứ đồ kiếm sống. Lại có mấy năm chú lưu lạc ra tới vùng ven biển làm nghề câu mực, suốt ngày ngồi khoanh tròn trên chiếc thuyền thúng nhiều bữa không thấy tàu tới vớt, tưởng như bị bỏ sót, chỉ còn cách phơi xác luôn ngoài biển. Chú đi linh tinh khắp cả nhưng dù ở đâu lúc nào chú cũng nhớ về đào Hồng Điệp, tìm cách hỏi thăm tin tức cô và khi được biết cô vẫn được sống bình yên, có người che chở là chú thấy yên lòng, cố gắng sống cho qua cái thời gian lao, khổ cực của mình.
- Như vậy đó nhỏ à - Chú kể xong rồi nói - Rốt rồi tao về đây, mày cũng về đây, còn đào Hồng Điệp thì vẫn ở bên chợ. Mày thấy không, mọi chuyện rồi cũng đâu vào đó cả. Ai nấy cũng đều yên vui cuộc sống của mình. Mày có gì gấp không? Có bận bịu gì không? Nếu không có gì vội mày ở đây ăn cơm với tao, dù gì tao cũng đãi được mày cơm gạo trắng với cá hô, dĩ nhiên cá hô lần này không phải do tao đánh được... Cơm nước xong, chút nữa mày về bên chợ có gặp đào Hồng Điệp cho tao nhắn...
Tôi nhìn ra đầu cồn thấy nước sông vẫn chảy rẽ ra hai bên, cuộn xoáy, thỉnh thoảng lại nổi lên những hình thù kỳ dị rồi vụt biến mất, không để lại dấu vết gì...