Ngày xưa, có một tiểu nữ ở chùa Tiên Sơn nằm chiêm bao thấy mình giao cảm với Thần núi Tiên Sơn, rồi mang thai, bị đuổi ra khỏi chùa. Thiếu phụ lang thang đó đây, không có nhà nào chứa chấp, một hôm ghé vào ngôi chùa gần rừng Báng mà xin ở nhờ.
Sư cụ chùa này đêm trước nằm mơ thấy Long Thần báo mộng rằng: "Ngày mai dọn chùa cho sạch, có Hoàng Đế đến". Sáng ngày tỉnh dậy, nhà sư sai tiểu quét dọn sạch sẽ, đợi từ sáng đến chiều không có ai, gần tối thấy có một người đàn bà có mang đến xin ngủ nhờ. Nhà sư hỏi chồng con quê quán, thiếu phụ kể lại việc mình nằm mộng thấy thần rồi thụ thai và bị đuổi khỏi chùa, hiện bơ vơ không có nhà cửa. Sư cụ nửa tin nửa ngờ cho thiếu phụ ở ngoài tam Quan.
Được vài tháng, một đêm cả chùa bỗng nhiên thơm sực mùi hương, sư cụ thức dậy trông ra cửa tam quan thì thấy sáng rực lên. Sư cụ sai bà hộ ở chùa ra xem thì thấy người đàn bà sinh ra một đứa con trai. Bà hộ bế đứa bé vào chùa cho sư cụ xem, đọc thấy ở hai bàn tay có bốn chữ son "Sơn hà xã tắc". Ngoài trời bỗng nhiên nổi mưa to gió lớn, bà hộ chùa trở ra thì thiếu phụ đã chết rồi. Sư cụ bảo đem chôn ở đằng sau vườn rồi đưa đứa bé về nuôi.
Khi đứa bé lên tám tuổi, được sư cụ chùa Cổ Pháp là Lý Khánh Vân nhận làm con nuôi, đặt tên là Công Uẩn rồi lấy họ Lý cho theo với sư Vạn Hạnh ở chùa Tiên Sơn. Mỗi lần học không thuộc bài, bị thày sai trói lại bắt nằm dưới đất. Một đêm bị phạt Uẩn cất tiếng ngâm:
Canh khuya không dám giang chân duỗi
Vì ngại non sông xã tắc xiêu.
Vạn Hạnh thấy cậu học trò bé có khẩu khí thiên tử, đem lòng kính mến. Uẩn lớn lên, tính tình khẳng khái, có chí khí lớn, làm quan thời vua Tiền Lê, rồi được vua Ngọa Triều nhắc lên làm Tứ Tượng quân chế chỉ huy sứ, cầm đầu các quân túc vệ.
Bấy giờ ở làng Cổ Pháp có cây cổ thụ bị sét đánh tước lần vỏ ngoài, trong thân cây có mấy câu thơ. Sư Vạn Hạnh mới cho là sấm báo điềm nhà Lê đổ và nhà Lý lên thay, bảo Lý Công Uẩn rằng: "Xem câu sấm ấy thì chắc nhà Lý lên làm vua. Thiên hạ cũng nhiều họ Lý nhưng xem ra không ai bằng ngài, có lòng nhân từ độ lượng, lại được dân tin mến nhiều".
Lý Công Uẩn nghe nói, sợ lộ chuyện ra ngoài, phải giấu sư Vạn Hạnh ở chùa Tiên Sơn. Đến khi vua Ngọa Triều mất, vua kế vị còn nhỏ, Lý Công Uẩn cầm quân túc vệ trong cung cấm, quan chi hậu Đào Cam Mộc bèn mưu với các quan triều, lập Lý Công Uẩn lên ngôi Hoàng Đế.
Lên trị vì, thấy kinh đô Hoa Lư hẹp hòi, Lý Thái Tổ mới rời đô lên đóng ở thành Đại La rồi nhân có điềm rồng hiện ra, mới đổi tên là Thăng Long.
Lý Công Uẩn được 18 năm, bắt đầu một giai đoạn vẻ vang cho lịch sử nước nhà.
Một thuyết khác truyền lại rằng thân sinh ra Lý Công Uẩn là người nghèo khó, đi làm ruộng thuê ở chùa Tiên Sơn, phải lòng một tiểu nữ có mang, bị nhà sư đuổi đi, đến chỗ rừng Báng, mỏi mệt ngồi lại nghỉ. Chồng khát nước, xuống chỗ giếng giữa rừng uống nước, sảy chân chết đuối. Vợ ngồi chờ lâu không thấy, đến xem thì mối đã đùn đất lấp giếng, ngồi khóc lóc một hồi, rồi vào xin ngủ nhờ ở chùa Ứng Tâm gần đấy, sau sinh ra Công Uẩn. Về sau Công Uẩn lên làm vua, đến ngôi huyệt chỗ giếng trong rừng Báng, thấy các gò ở chung quanh trông hình như hoa sen nở ra tám cánh, cho nên nhà Lý truyền ngôi được tám đời. Công Uẩn sinh ra ở chùa Ứng Tâm, nên về sau chùa đổi tên gọi là chùa Đặng.