Ngày xưa, về đời nhà Trần, ở đất Nam Định có An Sinh Vương phu nhân, chồng là anh ruột vua Trần Thái Tôn, một đêm nằm mơ thấy một vị thiên thần tinh vàng tướng ngọc, tự xưng là Thanh Tiên đồng tử theo lệnh Ngọc Hoàng xuống xin đầu thai. Sau đó bà thụ thai, đến lúc lâm bồn, có hào quang sáng rực cả nhà và mùi hương ngào ngạt, sinh ra một trai khôi ngô, đặt tên là Quốc Tuấn.
Trần Quốc Tuấn thông minh rất sớm, mới lên năm tuổi đã biết làm thơ và thường bày đồ chơi bát trận. Lớn lên, học rộng các sách, tinh thông lục thao tam lược, văn võ toàn tài.
Thuở ấy dân tộc Mông Cổ sau khi làm bá chủ toàn cõi Trung Hoa, tràn chiếm một phần lớn Đông Âu, thâu gồm cả lục địa Châu Á như một trận cuồng phong. Ngựa Mông Cổ phi đến đâu thì cỏ nơi ấy không mọc lên được nữa, đại quân nhà Nguyên như bão, như lửa tiến về phía nam, muốn thôn tính trọn cả vùng Đông Nam Á để thực hiện mộng làm bá chủ hoàn cầu của Thành Cát Tư Hãn.
Nước Nam bé nhỏ cũng chẳng khác nào con kiến cạnh con voi khổng lồ phương bắc, song hai lần quân Nguyên tràn đánh nước ta, Trần Quốc Tuấn thống xuất binh sĩ, cùng dân chúng một lòng cương quyết, đánh bật quân thù ra khỏi bờ cõi. Quân Mông Cổ đã từng trăm trận trăm thắng phải rước lấy thảm hại trở về, sợ uy danh của Trần Quốc Tuấn, không dám kêu tên, chỉ gọi là Hưng Đạo Vương, và không còn dám sang quấy nhiễu nữa.
Khi tướng nhà Nguyên là Thoát Hoan kéo quân sang đánh lần thứ hai, có mang theo một tỳ tướng tên là Bá Linh, tức là Phạm Nhan, có tài yêu thuật. Trần Hưng Đạo lập trận cửa cung phá được, bắt sống Phạm Nhan. Quân sĩ dùng gươm chém thế nào Phạm Nhan cũng không chết, Trần Hưng Đạo phải dùng thần kiếm mới giết được.
Tục truyền rằng yêu thuật Phạm Nhan chết đi, thường hiện thành ma quỷ về phá rối đàn bà con gái\ Dân chúng gọi là tà Phạm Nhan, nhờ đến uy linh Hưng Đạo Vương mới trừ khử được.
Trần Hưng Đạo về già trí sĩ ở Vạn Kiếp, vua tôn kính phong làm Thái Sư thượng phụ Hưng Đạo Đại Vương, lập miếu sinh từ ở Vạn Kiếp và khắc văn bia để ghi nhớ công đức của ngài.
Hưng Đạo Vương soạn quyển Binh Pháp yếu lược và lập ra cửa đồ cửu cung bát quái thần diệu vô cùng. Ngoài 70 tuổi ngài mới mất, dân chúng ghi nhớ hàng năm đến ngày húy nhật 20 tháng 8, thiện nam tín nữ trảy hội Vạn Kiếp đến lễ đền Hưng Đạo rất đông.
Ở các nơi khác trong nước, người ta lập đền thờ Đức Thánh Trần để cậy uy linh ngài trừ ma quỷ và tà Phạm Nhan quấy nhiễu dân chúng.