- Trương Nhiệm gài bẫy hại Bàng Thống, Khổng Minh lại gài bẫy hại Trương Nhiệm. Cùng là lối phục binh, nhưng mỗi người một khác. Trương Nhiệm thì phục trên núi cao, hai bên có cây rậm, Khổng Minh chỉ phục nơi đường hẹp, hai bên có lau lách. Trương Nhiệm chỉ phục một nơi, còn Khổng Minh lại phục nhiều chỗ. Trương Nhiệm thì dùng tên bắn thác chủ soái, Khổng Minh thì dùng dao đâm chết các kị binh rồi mới bắt sống chủ tướng.
- Huyền Đức bắt được Trương Nhiệm đáng lẽ phải giết đi để báo thù cho Bàng Thống thế mà cứ một mặt dụ hàng là vì sao?
Vì Huyền Đức muốn dùng cái tài của Trương Nhiệm. Xưa, Chương
Hàm bắn chết Hạng Lương mà Hạng Vũ nói gièm giết Lưu Diễn mà Hán Quang Vũ
về sau trỏ tay xuống sông thề quên hết chuyện ấy. Cho hay lúc thiên hạ còn
loạn lạc, người anh hùng không dám khăng khăng giữ lấy oán cừu, phải có
lúc bỏ qua để đãi người và thu lòng người.
Tào Tháo không giữ mối thù Điển Vi bị giết mà thu nạp Trương Tú. Tôn
Quyền cũng bỏ qua mối thù giết Lăng Tháo mà nhận Cam Ninh. Những việc này
cũng cùng một chủ đích như trên.
- Dương Phụ báo thù cho Vi Khang ấy là có nghĩa, nhưng Phụ đánh Mã Siêu để giúp Tào Tháo thì lại phi nghĩa.
Như Mã Đằng hai lần vâng mật chiếu, hai lần đánh giặc thế là trung nghĩa
với nhà Hán.
Đến như con Mã Đằng báo thù cho cha thì người con ấy chí hiếu, thế mà
Dương Phụ lại trung thành với gian tướng, dối vua như Tào Tháo, vậy còn
xem hành động ấy chính nghĩa làm sao được? Dương Phụ coi Siêu là giặc, mà
không rõ chính Tháo mới là giặc. Cho nên, người quân tử không nhận cái
nghĩa của Dương Phụ.
Hoặc nói rằng: "Dương Phụ giúp Tháo trừ Mã Siêu cũng như Trần Đăng giúp
Tháo để trừ Lữ Bố chứ có khác gì?".
Nói thế không đúng. Diêu là một hiếu tử. Bố là một kẻ giết cha. Và Trần
Đăng qua giúp Tháo thì chưa xảy ra việc săn hưu ở Hứa Điền, bấy giờ tờ "Y
đái chiếu" chưa ban bố, Đổng Quý chưa bị giết, Tháo chưa xưng Nguỵ Công
đoạt cửu tích, nghĩa là lòng phản nghịch Tháo chưa biểu lộ rõ ràng. Thế
thì Tháo ngầm mượn Thiên tử để sai khiến chư hầu, và Trần Đăng phải giúp,
có gì là lạ.
Đằng này, khi Dương Phụ giúp Tháo thì tờ "Y đái chiếu" đã lộ, Đổng Phi đã
chết, Tháo đã xưng Nguỵ Công và đoạt cửu tích. Tháo đương nhiên là kẻ phản
quốc sờ sờ, thì giúp quốc tặc tức là mình thành giặc luôn. Dương Phụ chối
cãi làm sao được?
Trong số Ngũ hổ gồm Quan, Trương, Triệu, Hoàng đều là bốn đại tướng. Duy
Mã Siêu thì chỉ là một chiến tướng chứ không thể gọi là đại tướng.
Vì giết Vi Khang, làm cỏ Lịch Thành, Siêu đã không có lòng nhân. Không
biết nghi ngờ Dương Phụ thì Siêu không phải là bậc trí. Trước kia đã bị
Tháo lừa, Siêu quay lại đánh Hàn Toại, sau về hàng Trương Lỗ lại đòi đem
quân đi chống Huyền Đức, thế thì kiến thức của Mã Siêu làm sao bì với bốn
tướng kia được?
- Người đời cho rằng bà mẹ Khương Tự cũng như mẹ Thái Sử Từ. Mẹ Thái Sử Từ khuyên con báo ơn Khổng Dung, mẹ Khương Tự khuyên con báo ân cho Vi Khang, cả hai đều đáng khen vậy.
Tôi cho rằng mẹ Khương Tự kém hẳn mẹ Thái Sử Từ, vì mẹ Thái Sử Từ biết rõ
Tháo là giặc, còn mẹ Khương Tự không hiểu mình giúp Tháo là giúp giặc.
Người đời lại khen vợ Triệu Ngang và chê vợ Lữ Bố. Vì Nghiêm Thị (vợ Lữ
Bố) ngăn chồng không cho xuất chinh. Vương Thị (vợ Triệu Ngang) thúc giục
chồng khởi binh. Riêng tôi cho rằng vợ Triệu Ngang cũng một loại như vợ
Lưu Biểu. Vì Thái Thị mưu hại Lưu Bị để giúp Tháo, còn Vương Thị giúp Tháo
để đánh Mã Siêu, hai người đều như nhau.
Tuy nhiên đến những kẻ tu mi như Quách Gia, Trình Dục, nổi tiếng là mưu
trí trong thiên hạ, mà còn không rõ lẽ thuận nghịch, thì câu chuyện đàn bà
còn phải phê phán làm chi.
- Hồi này, sau khi Khổng Minh bắt Trương Nhiệm là đến chuyện Mã Siêu đánh Hà Manh quan. Nhưng Siêu đánh Hà Manh quan là do Trương Lỗ sai khiến. Lỗ sai khiến Siêu vì Siêu theo Lỗ, Siêu phải theo Lỗ vì Dương Phụ đánh Siêu.
Lưu Chương với Dương Phụ vốn chẳng liên lạc gì với nhau, thế mà một đoạn
nhắc lại Lũng Tây làm cho chúng ta thấy rõ căn cứ. Lối hành văn này giống
như đoạn văn ở hồi thứ năm mươi chín.