- Chủ tâm Huyền Đức muốn lấy Tây Xuyên, nhưng nếu thừa lúc Lưu Chương ra đón mà giết đi thì lòng dân Tây Xuyên không phục. Vì thế Huyền Đức không muốn làm.
Bàng Thống khuyên Huyền Đức không được nên muốn tự mình làm lấy, để tránh
tiếng ác cho Huyền Đức. Nhưng như thế vẫn không ổn. Mếu có Khổng Minh ở
đây tất Khổng Minh không làm như vậy. Cho nên, tuy mưu trí Bàng Thống
không kém Khổng Minh, mà xét về chủ trương thì Bàng Thống không bằng Khổng
Minh được.
- Trong đời người anh hùng chỉ làm được một việc xuất sắc thì đã nổi tiếng muôn đời rồi. Thế mà trong Tam Quốc có những bậc anh hùng làm được nhiều việc phi thường cùng một lúc. Xét như Quan công, người đời thường chỉ nhắc đến việc "đơn đao phó hội" mà quên rằng trước đó, Quan Công đã đi phó hội Giang Đông với Huyền Đức một lần rồi.
Mỗi khi ca tụng Triệu Tử Long thì người ta chỉ nói đến việc "Phò ấu chúa
nơi Đương Dương, Trường Bản" mà quên rằng sau đó Triệu Tử Long còn triệt
giang đoạt ấu chúa nữa.
Chúng ta đọc qua sử sách ngàn xưa, tìm những anh hùng xuất sắc, chỉ thấy
mỗi đời có một người, mỗi người làm dược một việc, chứ đời náo có những vị
anh hùng như nhân vật Tam Quốc.
- Tôn phu nhân khi ở Kinh Châu thì Tôn Quyền bị mẹ kiềm chế. Nếu A Đẩu sang Ngô, thì Huyền Đức sẽ bị Tôn Quyền kiềm chế.
Thông minh như Tôn phu nhân tại sao không biết được việc Đông Ngô lừa
phỉnh bồng A Đẩu về Ngô?
Dẫu quốc thái có đau thật thì việc đem A Đẩu về ngô cũng không phải do ý
quốc thái. Việc đem A Đẩu về Ngô đã không do ý quốc thái thì việc gọi phu
nhân về cũng phải giả dối.
Xét lại những hành động của phu nhân lúc theo Huyền Đức về Kinh Châu thì
quả là bậc nữ lưu, nhưng xét về sau này thì lại thấy kiến thức của phu
nhân không hơn gì hạng nữ nhi thường tình.
Tuân Húc tự tử, có người cho rằng: Húc sát thân để thành thân.
Nhận xét như thế e không đúng. trước kia Tuân Húc đã khuyên Tháo chiếm
Duyện Châu và đã ví Tháo với Hán Cao Tổ, Quan Vũ. Đến khi gửi thư khuyên
Tháo cố đánh trận Quan Độ, Húc lại ví trận ấy như trận Hán, Sở tranh hùng.
Rồi bất cứ mưu mẹo gì do Húc bày ra cũng đều nhắm việc giúp Tháo quyền
nhiếp triều đình cả. Đỗ mục đã chê Húc, và cho việc húc giúp Tháo như dạy
kẻ trộm đào ngạch khoét vách. Luận như Đỗ Mục mới thật xác đáng.
Húc đã đem cái thuật trộm cướp dạy cho Tháo, rồi lại đem cái luận điệu
quân tử ra mà can là thế nào?
Thì ra Húc đã lỡ chân bước theo Tháo từ trước. nên muốn cứu vãn chút
tiết nghĩa, che đậy cái giả dối của mình. Như thế những bậc thức giả chê
trách là phải.
- Cha anh dựng nghiệp để lại cho con cá đã khó, mà con cái nối nghiệp cha anh cũng không dễ gì. Hồi Tào Tháo đánh Đổng Trác thì Tháo ngang hàng với Tôn Kiên, còn Tôn Quyền đối với Tháo là bậc hậu bối.
Bởi vậy, Tháo nói: "Sinh con mà sinh được người như Trọng Mưu kia...",
Tức là Tháo ám xưng mình là bậc tiền bối đó.
Tuy nhiên, Viên Thuật khinh Tôn Sách vì trẻ tuổi, thì Tào Tháo lại trọng
Tôn Quyền vì trẻ tuổi. Hai quan niệm nhận xét người thật khác nhau.
- Tôn Quyền đánh Hợp phì thì Tôn Khiêm, Thái sử từ thiệt mạng. Còn khi Tôn quyền đánh Nhu Tu thì thắng luôn mấy trận.
Thì ra Đông Ngô sở trường về thế thủ mà không giỏi về thế công. Trận Hợp
Phì là trận đánh chiếm đất địch, trận Nhu Tu là trận tự vệ! Tấn công thì
một thành không hạ nổi, còn tự vệ thì có thể đẩy lui bốn mươi vạn quân.
- Hồi này cũng như hồi trước, đều chuyên nói việc Tây Xuyên, thế mà hồi này bỗng nhiên gác bỏ chuyện Tây Xuyên để nói qua việc Kinh châu, Tôn Quyền bày mưu lừa Tôn phu nhân về nước, rồi nhân việc ấy bàn đến chyện Tào Tháo hưng binh.
Đến như việc Tôn Quyền dời đô ra Mạt Lăng, ứng theo vượng khí là đầu mối
của việc họ Tôn tiếm xưng đế vị. Và việc xưng Nguỵ Công gia cửu tích là
đầu mối của việc họ Tào tiếm xưng đế hiệu. Đến như việc Tào Tháo mơ thấy
mặt trời, Tôn Quyền gửi thư... hai bên tỏ ý nể sợ nhau, chính là điểm dại
quan của thế ba chân vạc vậy.
Ba diểm đại quan ấy viết vào khoảng giữa bộ truyện này lại phân rẽ việc
Tây Xuyên với Kinh Châu ra hai bên, Và tả Tào Tháo, Tôn Quyền gặp nhau lại
một chỗ... thật là văn tự sự có dụng bút tinh thục lắm.