- Phàm muồn lừa người thì trước nhất mình phải tự lượng xem mình là hạng người nào đã, thì mới làm cho địch mắc mưu được. Địch đã biết rõ mình là hạng người nào rồi, mà địch còn lầm mưu, thì mình càng giỏi hơn nữa. Cứ lừa là địch phải mắc.
Họ tự cho họ là khôn mà ta lừa được cái khôn ấy tức là ta đoán lấy cái
khôn của họ. Họ đã tỏ ra giỏi mà ta lại giả vờ là dốt để lừa họ thì họ
không tránh được mưu lừa của ta.
Khổng Minh đoán được lối chạy của Tào Tháo Hoa Dung là như thế. Đốt lửa
một nơi, phục binh một nẻo là sợ thường làm của người khôn, thế nào Tào
Tháo cũng biết.
Đốt lửa chỗ nào phục binh ngay chỗ ấy là việc làm của người dốt, nhưng
Tháo lại không ngờ đến. Vì Tháo làu thuộc binh thư nhớ cái phép hư hư thực
thực mà hoá ra mắc mẹo Khổng Minh.
- Có người bảo: "Quan Công đã có ý muốn giết Táo Tháo lúc đi săn Hứa Điền, tại sao lúc này lại tha Tháo".
Xét rằng: Cái ngày Hứa Điền , Quan Công muốn giết Tháo là vì lòng trung.
Còn ngày nay ở Hoa Dung, Quan Công không giết Tháo là vì nghĩa. Không
biết phân biệt thuận nghịch không phải là người trung, ân oán không rõ rệt
không phải là người nghĩa. Như Quan Công có thể nói là: Lòng trung cả như
trời mây, nghĩa khí chói ngời như nhật nguyệt, thật là thiên cổ chỉ có một
vậy.
Nhớ ơn chỉ là cái tình của người thường, báo đức mới là cái chí của liệt
sĩ. Tuy ai kia đại gian, đại ác có tội với triều đình, có tội với thiên hạ,
nhưng không hại ta, lại đãi ta làm trang quốc sĩ, thì người ấy chính là
chi kỉ của ta. Ta giết người chi kỉ thì ta không phải trượng phu. Một
trang tính huyết nam tử như Quan Công há làm như thế ru? Nếu Quan Công cứ
lấy công nghĩa mà bỏ tình riêng, mà nói rằng: Ta giết giặc cho triều đình,
ta trừ kẻ hung bạo cho thiên hạ thì còn ai bảo không nên làm? Nhưng Quan
Công nghĩ rằng: "Ai khác giết Tào Tháo đều hợp nghĩa, riêng một mình giết
Tháo là bất nghĩa". Cho nên thà Quan Công chịu chết vì quân lệnh, chứ
không nỡ ra tay.
Tào Tháo có thể tha cho Trần Cung mà không tha Quan Công có thể giết Tháo
mà không giết. Đó là Quan Công "nhân", Tào Tháo "ác".
Thái Ung khóc Đổng Trác mà Vương Doãn trị tội Ung. Quan Công tha Tào Tháo
mà Không Minh khoan thứ cho Quan Công. Thế thì Khổng Minh cao kiến hơn
Vương Doãn vậy.
- Khổng Minh đã biết trước Quan Công không giết Tào Tháo mà không sai Trương Phi, Triệu Vân mai Phục ở Hoa Dung đạo, chỉ vì Khổng Minh biết trước vận trời. Trời còn chưa muốn giết Tháo thì dù Khổng Minh có giao việc đó cho Trương Phi, Triệu Vân thì việc cũng không thành công được. Cho Quan Công đến Hoa Dung tức là Khổng Minh đã giúp Quan Công trả cái nghĩa cao đẹp.
- Lúc Tào Tháo múa gươm trên thuyền trong đêm dạ yến đã cười rất lớn. Đến lúc chạy trốn lại cũng cười to. Cái cười trước kia là cái cười tự đắc, cái cười sau này là cười gượng. Cái cười trước kia để tâng bốc mình , cái cười sau này là để chửi mình.