Ngẫm cuộc nội loạn nhà họ Viên, chúng ta thấy rằng xưa nay việc mưu đồ dại sự, không thể nào có sự chi rẽ mà nên được.
Ba anh em Lưu, Quan, Trương không phả tình máu mủ mà đồng tam hiệp lực nhau, hết lòng mưu tính việc lớn, nên việc lớn mới thành.
Tôn Quyền trấn Đông Ngô thì có người anh biết nói: "Anh không bằng em về điểm này, em không bằng anh về điểm nọ"
Con Tào Tháo lập nước Ngụy thì có người em biết nói: "Trong thiên hạ có thể thiếu Hồng, chứ không thể thiếu chúa công được".
Đến như Viên Thiệu với Viên Thuật đã không hợp nhau, còn trách gì sau này
Đàm với Thượng tranh giành nhau mà hại nhau?
- Khuyên giải cho anh em cốt nhục nhà người ta, Vương Tu thật giỏi thay! Cứ theo di chúc người cha để lại thì Viên Thượng là chúa. Còn cứ theo lẽ phải là Viên Đàm kế vị. Cả hai đều có cái thế để tự cho mình là phải. Tiếc thay, Viên Đàm không thể làm như Thái Bá, còn Thượng cũng không thể làm như Thúc Tề thì tránh sao được cái tai vạ nội loạn?
- Cái nạn "bè phái" gây ra tai hoạ thảm khốc. Xem như nhà họ Viên, Lúc đầu các mưu sĩ lập đảng chia phe, sau đến hai anh em ruột đấu chọi nhau. Lúc đầu thì Điền Phong với Thơ Thụ một phe, Thẩm Phối Và Quách Đồ một phe, về sau Điền Phong, Thư Thụ bị hạ rồi lại đén lượt Quách Đồ và Thẩm Phối chia nhau làm hai đảng, kẻ giúp Đàm, người giúp thượng. Rồi, chính trong cái đảng Thẩm Phối cũng chia thánh hai cánh, và trong đảng Quách Đồ lại có Tân Bình chia thành hai phe. Thậm chí đến anh em Thẩm Phối và Thẩm Vinh cũng phản cả đến người chú nữa. Con em ruột của Tân Bình là Tân Tỉ lại phản anh mà theo kẻ thù. Như thế có thể nói: Họ Viên diệt vong là vì cái nạn bè phái vậy.
- Tào Tháo khơi sông Chương để hạ thành Kí Châu, cũng như khởi sông Tứ để lấy thành Hạ Bì. Tuy nhiên, Tháo dùng thuỷ công ở miền nam không lạ, mà dùng nước ở Hà Bắc mới kì. Cái mưu "Ao binh" ở hạ bì do mưu sĩ của Tào Tháo đưa ra không lấy làm lạ, cái mưu dội nước vào Kí Châu lại do bề tôi của Thiệu đưa mới là ngộ.
Có lẽ Tháo dùng nước ở Hạ Bì là để báo thù ngọn lửa ở Bộc Dương. Nhưng Kí
Châu thì Tháo lại dùng cả hai thứ: lửa và nước. Lửa đốt Ô Sào, nước dội
Kí Châu, mà Viên Thiệu không có một chước độc nào cả.
- Chỉ một dải đất Kí Châu mà thay đổi nhiều người. Hàn Phức mất Kí Châu, Công Tôn Toản cũng tranh mất Kí Châu mà Kí Châu về tay Viên Thiệu. Sau đến Viên Đàm mất Kí Châu, Viên Thượng tranh Kí Châu mà Tào Tháo được Kí Châu. Thật là chuyện Hưng vọng chớp nhoáng khó lường.
Trần Lam viết hịch chửi cả Tào Trung lẫn Tào Đằng. Chửi như thế còn hơn ác nữa. Thế mà Tào Tháo lại tha cho Trần Lâm và phong chức. Còn Đào Khiêm chỉ bị người khác để lại cho cái thù giết cha, mà Tào Tháo quyết đánh. Kể cũng lạ thay