hn4u @ Last updated 21/11/04 22:42
Go to my homepage at http://4u.jcisio.com
Full version available at http://4u.jcisio.com/r/article1009.htm

Không rõ

Vì sao các đơn vị đo góc & thời gian đều theo hệ 60?

Đơn vị đo thời gian là giờ, đơn vị đo góc là độ. Nhìn bề ngoài, hai đại lượng này hình như hoàn toàn không có quan hệ gì với nhau. Nhưng vì sao chúng đều chia thành những đơn vị nhỏ có tên gọi như nhau là phút, giây,... và vì sao đều theo hệ 60?

Nếu chú ý kỹ một chút ta sẽ thấy hai đại lượng ấy có liên hệ mật thiết với nhau.

Vốn là vì người đời xưa do đòi hỏi của lao động sản xuất, phải nghiên cứu thiên văn và cách làm lịch. Vấn đề này có liên quan đến thời gian và góc. Nếu muốn nghiên cứu sự thay đổi ngày đêm thì phải quan sát sự tự quay của quả đất, ở đây góc tự quay và thời gian tự quay có liên hệ chặt chẽ với nhau. Vì lịch cần có độ chính xác cao mà giờ (đơn vị đo thời gian) và độ (đơn vị đo góc) lại quá lớn nên cần phải nghiên cứu tới phần nhỏ hơn của chúng. Thế thì tại sao lại không dùng các đơn vị nhỏ theo hệ thập phân (kém nhau mười lần) mà lại theo hệ 60 (kém nhau 60 lần)?. Đó là vì phần lẻ không giống phần nguyên. Các phần lẻ không đếm từng số một, không cần đếm bằng ngón tay mà ngược lại, phần lẻ tùy thuộc vào cách chia đều, nó phải có tính chất sao cho 1/2, 1/3, 1/4, 1/5, 1/6 đều là bội số nguyên của nó. Nếu lấy 1/60 làm đơn vị thì đúng là phần lẻ sẽ có tính chất trên.

Ví dụ 1/2 = 30/60 tức 30 phần 1/60; 1/3= 20/60 tức 20 phần 1/60; 1/4=15/60 tức 15 phần 1/60...

Trong toán học quen dùng ký hiệu ' (phút) biểu thị 1/60 đơn vị, dùng ký hiệu '' (giây) để biểu thị 1/60 của 1'. Chúng ta gọi 1/60 giờ là phút, gọi 1/60 phút là giây. Vì vậy "phút" chỉ biểu thị 1/60 của đơn vị nào đó, giây là tên của đơn vị nhỏ bằng 1/60 của 1/60 đơn vị. Đo thời gian là như vậy mà đo góc cũng thế, tất cả đều do các nhà toán học thời cổ truyền lại.

Hệ đếm phần lẻ như trên có những thuận tiện riêng, ví dụ ta thường gặp số 1/3, trong hệ thập phân số này biến thành số thập phân vô hạn, còn trong hệ 60 thì không có nhược điểm đó.

Cách ghi số phần lẻ theo hệ 60 đã được các nhà khoa học trên toàn thế giới quen dùng từ rất lâu trong thiên văn và cách làm lịch và được dùng cho tới ngày nay.


hainam4u @ Last updated 21/11/04 22:42
Go to my homepage at http://4u.jcisio.com