Giải đầu tiên được trao vào năm 1901. Từ bấy đến nay, nghi thức trao giải vẫn giữ nguyên như xưa: Cứ từ cuối tháng 9 đến giữa tháng 10 hàng năm, các viện trên lần lượt thông báo người được họ lựa chọn, về văn học thường mở cửa trực tiếp với công chúng, còn về hoà bình thì cách qua bức rào chắn. Thời gian và cách tiến hành cũng không hề thay đổi.
Toàn thế giới biết đến cái tên "Viện hàn lâm Nobel" hơn cả tên tuổi các nhà vua Thụy Điển. Mỗi năm, vào mùa thu, vương quốc nhỏ bé 8,6 triệu dân phía Bắc Âu này, ban phát đặc ân và trở thành thủ đô của ngôi làng hành tinh. Hiếm thấy sự tặng thưởng nào thu hút sự chú ý của dư luận như giải Nobel. Các giải này dành cho trí tuệ, cũng như giải Olympic cho thể thao, Oscar ở Hollywood cho điện ảnh. Ngoài một tấm séc giá trị 7,9 triệu cuaron Thụy Điển (khoảng 1 triệu đô la), nó mang lại cho người trúng giải ánh vinh quang kỳ diệu của một câu lạc bộ hào hoa hiếm có trên thế giới. Hơn thế nữa, giải Nobel đưa đến cho họ một ảnh hưởng huyền bí, nó là người phát ngôn trên diễn đàn quốc tế cho các chiến sĩ hoà bình, cho Henri Dunant, người sáng lập Hội Chữ thập đỏ. Giải Nobel đầu tiên năm 1901 - được trao cho các French dortors của tổ chức "Thầy thuốc không biên giới", giải được tặng năm nay, cho bà mẹ Terasa, cho người Nam Phi Desmond Tut; người Ba Lan Lech Walesa, rồi Dalailama, bà Aung San Suu Kyi người Miến Điện, người Ai Len John Hume và người Anh David Trimble... Nó cũng được tặng cho Faulkner, Beckett, Milosz, Canetti, Garcia Marquez... chưa kể đến nhiều nhà nghiên cứu và viện thí nghiệm của họ đã lập những kỳ tích sáng chế phát minh trong các lĩnh vực khoa học tự nhiên, khoa học xã hội và kinh tế.
Lịch sử giải Nobel bắt đầu vào cuối thế kỷ trước bằng 4 trang viết tay dày đặc chữ của một nhà bác học Thụy Điển, Alfred Bernhard Nobel. Ông vừa là một bác học thiên tài, vừa là một nhà kinh doanh khôn ngoan, có lý tưởng vững chắc. Ông là người đã tìm ra thuốc nổ đinamit, có rất nhiều sáng chế kỳ lạ hoặc sinh lợi, được cấp nhiều bằng và chứng chỉ (tổng cộng 355 chiếc!) từng kéo lê đôi ghẹt khắp châu Âu và châu Mỹ, tham gia vào công việc của 90 nhà máy tại 20 nước, trong khi ông vẫn không ngừng mơ ước một thế giới tốt đẹp hơn! Ông trút hơi thở cuối cùng trong cô quạnh nơi nhà riêng của ông tại San Romeo, ngày 10/12/1896, khi ông 63 tuổi. Nobel để lại một trong những tài sản lớn nhất thời ấy, và một bản chúc thư.
Trong tờ di chúc ngắn ngủi đó, viết 1 năm trước tại Paris, ông uỷ nhiệm cho một người cộng sự trẻ, Ragnar Solkman tiến hành tặng thưởng mỗi năm 1 lần cho những ai đã cống hiến nhiều nhất cho nhân loại. Cụ thể là 5 giải về vật lý, hóa học, y học, văn học và hoà bình và một giải thứ 6 về kinh tế, được bổ sung năm 1968. Các giải khoa học, văn học và kinh tế đều do hai tổ chức có uy tín lớn ở Thụy Điển - Viện Hàn lâm Khoa học Korolinska và Viện Văn học Thụy Điển trao tặng, còn giải hoà bình do một viện thuộc quốc hội Na Uy (Hồi Thụy Điển và Na Uy chung một liên minh), tất cả tiền thưởng đều lấy từ quỹ thuộc tài sản Alfred Nobel để lại.
Giải đầu tiên được trao vào năm 1901. Từ bấy đến nay, nghi thức trao giải vẫn giữ nguyên như xưa: Cứ từ cuối tháng 9 đến giữa tháng 10 hàng năm, các viện trên lần lượt thông báo người được họ lựa chọn, về văn học thường mở cửa trực tiếp với công chúng, còn về hoà bình thì cách qua bức rào chắn. Thời gian và cách tiến hành cũng không hề thay đổi.
Cuộc lễ trọng thể trao huy chương và những tấm séc cũng diễn ra y như xưa, vào ngày 10 tháng 12- ngày giỗ người sáng lập - và kéo dài bằng một buổi chiêu đãi trong khung cảnh huyền ảo ở Oslo đối với giải thưởng hoà bình, và tại các phòng lớn ở khách sạn thành phố Stockhom với các giải khác. Đến dự lễ có đông đủ bá quan triều đình, sau đức vua, hoàng hậu, 3 công chúa là tất cả các bộ trưởng, các thành viên quốc hội - gần 1350 khách, có truyền hình trực tiếp kéo dài cả 4-5 giờ. Suốt quãng thời gian trong "tuần lễ Nobel" những người trúng giải được đối xử như con cưng: chẳng phải họ là những sứ giả xứng đáng nhất cho quỹ Nobel và cả vương quốc đó sao? Sáng sớm ngày 13 tháng 12, ngày quan trọng nhất của cuộc lễ, từ phòng ngủ, họ đã nghe vang lên bản đồng ca của 8 phụ nữ trẻ mang trên đầu chiếc vương miện cắm nến, hát bài hát thánh ca Sainte Lucie.
Trọng Nhân (HSSV VNN)