Có ý kiến cho rằng đó là những con vật được nuôi hoặc thường gặp thường thấy trong cuộc sống của người lao động thuở xưa. Có nhiều tính cách phù hợp với con người không vô tri vô giác như những vật thể khác.
Học giả Hồng Tốn đời nhà Tống thì cho rằng cách tuyển chọn của người xưa là căn cứ vào các con vật có ngón chân. Những con vật ở đây chân trước cũng như chân sau chân phải cũng như chân trái đều có số lượng ngón chân như nhau dù 2 hoặc 4 chân (trâu: 4; hổ: 5; rắn tuy không chân nhưng cũng thuộc loại guốc chẵn như bò dê...). Riêng mỗi loài chuột chân trước 4 ngón chân sau 5 ngón vì quá đặc biệt như vậy nên được xếp vào vị trí hàng đầu trong 12 con giáp.
Một ý kiến khác giải thích rằng thuở xưa mỗi ngày đêm được chia thành 12 thời khắc. Người xưa đã chọn ra 12 con vật mỗi con phù hợp với từng thời khắc trong đó căn cứ vào sự ẩn hiện hàng ngày có tính quy luật của nó. Theo đó thì giờ tí (23g-1g) là lúc loài chuột hoạt động mạnh mẽ nhất giờ sửu (1g-3g) là lúc trâu chuẩn bị đi cày giờ dần (3g-5g) là thời điểm hung hãn nhất của loài hổ. Giờ mão là lúc mèo chuẩn bị vào bếp để ngủ giờ thìn là lúc rồng tụ họp lại để làm mưa giờ tỵ là lúc rắn trở về hang giờ ngọ là lúc khí âm sắp sửa sản sinh do ngựa thuộc loài động vật có tính âm. Giờ mùi là lúc cỏ bị dê ăn sẽ mọc lại mạnh nhất giờ thân là lúc khỉ thích kêu la giờ dậu là lúc gà đi ngủ giờ tuất là lúc chó lo giữ nhà và cuối cùng là giờ hợi lúc heo đã vào chuồng ngủ say. Thứ hạng 12 con giáp được hình thành từ cách tuyển chọn này. Nhưng vị trí hàng đầu của "ông tí" có lẽ vì khó có thể giải thích cho hợp lý nên xưa nay người ta phải dùng đến các câu chuyện cổ tích hoặc thần thoại. Trong các câu chuyện nói về sự tranh giành đó với trâu con vật có thể xác lớn nhất trong 12 con giáp chuột tuy nhỏ bé nhưng lanh lợi và thông minh.
Không riêng gì Việt Nam 12 con giáp cũng được sử dụng ở nhiều nơi trên thế giới. 12 con giáp ở Babylone cổ đại là mèo chó rắn bọ hung lừa sư tử dê đực trâu đực chim cắt khỉ sếu đỏ và cá sấu. ấn Độ thì khác Việt Nam ở chỗ không có hổ mèo và gà mà thay vào đó là sư tử thỏ và con kim kiều. Đó chính là 12 con vật mà các vị thần đã dùng để cưỡi có nguồn gốc từ một điển tích trong các kinh Phật của ấn Độ. Mehico cũng có 12 con giáp mà 5 con trong đó giống như ở nước ta là hổ rồng khỉ chó và heo. Pháp thì dùng 12 ngôi sao thay cho các con vật đó là Ma yết, Bảo bình, Song ngư, Dương cưu, Kim ngưu, Song tử, Cự giải, Hùng sư, Xử nữ, Thiên xứng, Thiên yết, và Nhân mã.